انقلاب اینترنت اشیا در زنجیره تأمین
پرهام کاظمی، مدیر توسعه «گنجه» از تغییرات بزرگ و حملونقل هوشمند می‌گوید
یکی از حوزه‌هایی که به‌سختی تغییر می‌کند، حوزه حملونقل و زنجیره تامین است اما برای توسعه باید به این تغییر تن داد. استارتاپ گنجه که برگرفته از ایده‌ای مشابه در آمازون یعنی آمازون هاب است، در سال ۱۳۹۸، عده‌ای از دانشجویان رشته مهندسی مکانیک دانشگاه تهران را از مهاجرت منصرف کرد تا در حوزه اینترنت اشیا و حملونقل هوشمند انقلابی به پا کنند. پرهام کاظمی، مدیر توسعه کسبوکار گنجه، بر این باور است که گنجه قرار است پلتفرمی برای زیرساخت‌های حملونقل باشد؛ بنابراین رقابتی با شرکت پست نخواهد داشت و می‌تواند همکاری خوبی با این ارگان داشته باشد. در ادامه گفت‌وگوی «شنبه» با پرهام را می‌خوانید.
در ابتدا بفرمایید که استارتاپ گنجه دقیقا چیست و چه می‌کند؟
به زبان ساده می‌توانم بگویم که گنجه، انتخاب فرد برای شیوه دریافت بسته‌ای است که به‌صورت اینترنتی سفارش داده است. بدین معنا که فرد انتخاب می‌کند که بسته را در جایی نزدیک محل سکونتش یا محل کارش دریافت کند، چراکه همیشه دغدغه هماهنگی با پیک برای افراد وجود دارد که در چه ساعتی و کجا بسته خود را دریافت کنند. اما از این طریق پیک بسته را در گنجه مورد نظر قرار می‌دهد و فرد طی ۲۴ ساعت، هر زمان که بخواهد می‌تواند بسته خود را از گنجه بردارد. امنیت آن هم تامین شده است، چراکه همه چیز به صورت اتوماتیک و از طریق اینترنت انجام می‌شود.
ایده استارتاپ گنجه از کجا و چگونه شکل گرفت؟
این ایده برگرفته از ایده مشابه در آمازون به نام «آمازون هاب» است. اما تفاوت اساسی وجود دارد و آن‌هم میزان حجم جابه‌جایی بسته‌ها از این طریق است. در بررسی‌های اولیه متوجه شدیم که در آمازون هاب روزانه ۲۰۰ میلیون بسته جابه‌جا می‌شود درحالی‌که در دیجی‌کالا این جابه‌جایی ۱درصد آمازون هاب هم نبود. بازار ایران بسیار کوچک است، بنابراین در نگاه اول ایجاد چنین قابلیتی در حوزه حملونقل صرفه اقتصادی نداشت. با این حال، سال ۹۸ پس از پایان مقطع کارشناسی، من و دوستانم قصد خروج از کشور را داشتیم که ایده ایجاد چنین استارتاپی از سوی یکی از اساتید به نام آقای مرادی که در گنجه ۱درصد سهام دارد، مطرح شد. با اینکه تجربه ایجاد استارتاپی پیش از استارتاپ گنجه را داشتیم، اما تصمیم گرفتیم راه‌اندازی آن را هم تجربه کنیم. بنابراین قبول کردیم و جلساتی را با مشاغل مختلف مانند خشکشویی آنلاین، دیجی‌کالا و چند مجموعه دیگر برگزار کردیم و تست اولیه آن را در سال ۱۴۰۰ آغاز کردیم. پیش از آن هم از سال ۹۸ شکل‌گیری ایده و ایجاد آن آغاز شده بود.
مطلب پیشنهادی: چطور هزینه ارسال در دیجی‌کالا رایگان می‌شود؟
در مورد بیزینس‌مدل استارتاپ گنجه صحبت کنید.
مدل کاری ما B2B (BUSINESS TO BUSINESS) است و در بخشی به‌صورت جزئی B2B2C (BUSINESS TO COSTUMERBUSINESS TO) می‌شود. هدف هر دو مدل هم کاهش هزینه حملونقل است و برای مدل تجارت به تجارت این کاهش هزینه، به سود آن تجارت تبدیل می‌شود. برای درآمد گنجه هم به‌عنوان نمونه در همکاری که با دیجی‌کالا وجود دارد، برای هر مرسوله‌ای مبلغی دریافت می‌شود که حاشیه سود کمی دارد.
درحال حاضر ۲محصول ارائه می‌دهید. کمی درباره تفاوت‌های این دو محصول توضیح می‌دهید؟
محصول اول تحویل حضوری مشتریان است. گنجه‌هایی در نقاط مختلف تهران قرار گرفته‌اند که پیک بسته را در آن قرار می‌دهد و افراد به گنجه مراجعه می‌کنند و بسته را برمی‌دارند. پیش از آن هم هنگام خرید اینترنتی با انتخاب گزینه حضوری، نقشه‌ای گشوده می‌شود که روی آن محل گنجه را انتخاب می‌کنند.
در محصول دوم که پروژه ارشد ما هم است، «میکرو هاب» یا ریزانبارهای کوچک حضور دارند. یکی از دغدغه‌های حوزه حملونقل، مدت زمانی است که خودروهای حاوی بسته‌ها صرف ارسال محصول می‌کنند اما نتیجه کمتری دریافت می‌کنند. از سویی در کل سطح شهر، خودروهای بزرگ و سنگین امکان تردد ندارند. به‌عنوان مثال، خودروهای بزرگ نمی‌توانند در بسیاری از کوچه‌ها و خیابان‌های باریک رفت و آمد کنند. از این رو نقاطی را مشخص کردیم که خودروهای بزرگ در آن مستقر شوند و بعد خودروهای کوچک با چند بار رفت و آمد، بسته‌ها را از این خودروها دریافت کرده و به مقصد می‌رسانند. به‌عنوان نمونه که سال گذشته هم آزمایشی انجام شد، در حملونقل دیجی‌کالا که ۴زمان در روز تعریف شده، پیک تنها ۲مسیر از هر ساعت را می‌تواند به مقصد برساند، اما با شیوه‌ای که ما مطرح و اجرا کردیم در هر پیک ساعتی، ۴ بسته به مقصد نهایی خواهند رسید.
استارتاپ گنجه در حال حاضر در کجا مستقر است و چند گنجه مستقر شده است؟
گنجه‌ها در ۱۵ نقطه تهران مستقر هستند. مکان‌هایی چون هایپرمی آجودانیه، هایپرمی اکباتان، مگامال، پاساژ گلستان، هایپرمی پلاتین، دانشکده فنی دانشگاه تهران و سازمان زیرمجموعه شهرداری مناطقی هستند که گنجه‌ها در آنها مستقر شده‌اند.
در مورد تکنولوژی استفاده‌شده در گنجه بیشتر صحبت کنید؟
تکنولوژی وابسته به اینترنت که حول مثلث روباتیک، هوش مصنوعی و اینترنت اشیا (IOT) می‌چرخد. باید اطلاعات روی اینترنت ثبت شود تا از طریق هوش مصنوعی کنترل شوند و حتما باید الگوریتم هوش مصنوعی داشته باشند تا به نوع انجام کار آگاه باشیم و حتما باید روباتی برای انجام این کار وجود داشته باشد. در اختلالی که اخیرا ایجاد شد، هیچ یک از افراد امکان دسترسی به گنجه‌ها را نداشتند. اما جالب است در این اختلال از طریق گنجه‌ها وضعیت اینترنت در هر منطقه را متوجه می‌شدیم.
محصول مبتنی بر اینترنت اشیا (IOT) دقیقا به چه معناست؟
اینترنت اشیا (Internet of things) عیب‌یابی و عملکرد از راه دور است؛ یعنی دستورهای از راه دور شما روی هر چیزی بتواند عمل کند. برای نمونه در یک سکوی نفتی، لوله‌ای در زیر آب نیاز به بررسی یا تعمیر دارد و امکان دسترسی به آن فراهم نیست. کنترل و نظارت آن باید از راه دور باشد که نیاز به اینترنت اشیا دارد. به عبارتی هر کاری که تاکنون دستی انجام می‌شده، وقتی به صورت اتوماتیک شود، اینترنت اشیا شکل گرفته است.
به‌نظر شما اینترنت اشیا چقدر در ایران جدی شده است؟
این مقوله هنوز در ایران آغاز نشده که جدی گرفته شود. شما فکر می‌کنید چند تجارت بزرگ ایران اصلا با اینترنت اشیا آشنا هستند که بخواهند از آن استفاده کنند؟!
چه چالش‌ها و موانعی بر سر راه رشد اینترنت اشیا در ایران وجود دارد؟
بزرگترین مشکل اینترنت اشیا، کمبود سرمایه است. اینترنت اشیا کپکس Cepex Capital expenditure به معنای هزینه سرمایه‌های ثابت است. سخت‌افزار نیاز به هزینه دارد. وقتی از اینترنت ۵G صحبت می‌کنیم، در واقع از اینترنت اشیا حرف می‌زنیم چون کاربری آن اینترنت اشیا‌ست. با زیرساخت‌های حال حاضر ممکن نیست بتوان آن را در ایران ارائه داد. ما در نرم‌افزار هم‌سطح جهان هستیم ولی در زمینه سخت‌افزاری فاصله زیادی داریم. در نرم‌افزار بدون سرمایه هر چیزی را می‌توانی با کسب آموزش انجام دهی اما در سخت‌افزار اصلا اینگونه نیست. بدون صرف سرمایه، اینترنت اشیا در ایران شکل نمی‌گیرد.
پس به‌نظر می‌رسد در حوزه اینترنت اشیا، ایران با جهان فاصله زیادی دارد؟
بله، همین‌طور است. اگر دسترسی و استفاده از اینترنت اشیا در جهان ۹۰ درصد باشد، در ایران ۱۰ درصد است.
در هوشمندسازی لجستیک چطور؟ شما چقدر می‌توانید به شکل‌گیری این روند کمک کنید؟
هوشمندسازی به این معناست که داده داشته باشیم و کارهای عملیاتی با ماشین‌ها و به صورت اتوماتیک انجام شوند. بر این اساس، انجام هر چیز اتوماتی می‌تواند به هوشمندسازی منجر شود و در حوزه حملونقل هوشمند هم هرکسی نقش خودش را ایفا می‌کند. ما هم این کار را انجام می‌دهیم ولی نکته‌ای که وجود دارد، این است که اگر مجموعه‌ای که قرار است با آن همکاری انجام شود، این هوشمندسازی را دارا نباشد، کار ممکن نخواهد بود. در ایران هم همه چیز کلاسیک و دستی انجام می‌شود. ما معتقدیم گنجه محلی برای اشتراک‌گذاری است. لازمه اقتصاد اشتراکی، هوشمندسازی است و این امر برای کنترل اطلاعات است. در حال حاضر آمازون و علی‌بابا هم عملا روبات را به چرخه حملونقل خود وارد کرده‌اند و سرمایه‌گذاران هم به این حوزه توجه ویژه دارند.
به نظرشما استفاده از روبات‌ها و رسیدن به چرخه هوشمندسازی چه زمانی در ایران اتفاق خواهد افتاد؟
من فکر می‌کنم با روندهای فعلی، ۱۰ سال دیگر به این نقطه می‌رسیم که روبات‌ها در حوزه حملونقل ایران وارد شوند، چون مثلا ۱۰سال پیش لاکرها در جهان وارد شدند و ۱۰ سال بعد از آن، به وارد ایران شد.
زنجیره تامین در ایران همیشه چالش‌هایی دارد اما چاره‌ای برای این موضوع اندیشیده نمی‌شود؛ شما در این مورد چه فکر می‌کنید؟
زنجیره تامین حوزه بسیار پرخطری است. اگر در یک جای این زنجیره مشکلی ایجاد شود، کل زنجیره با مشکل مواجه می‌شود. ضمن اینکه وقتی زنجیره‌ای شکل بگیرد، تغییر آن سخت خواهد بود. به این صورت که وقتی طرحی مطرح می‌شود که هزینه‌ها را کاهش می‌دهد و در زمان هم صرفه‌جویی می‌شود و مورد آزمون و خطا هم قرار می‌گیرد، حتی اگر باز هم چالشی ایجاد شود، کل سیستم مختل می‌شود. به همین دلیل تغییر آن سخت است اما ناممکن نیست. افرادی که می‌خواهند در مدت زمان کوتاهی بهترین نتیجه را به‌دست آورند و تنها به عددها توجه می‌کنند، موانع اصلی این تغییر هستند. دستی‌بودن همه فرایندها در ایران هم چالش دیگری در این موضوع است.
در مورد چالش‌ها به مشکلات زنجیره تامین و زیرساخت‌ها برای حوزه سخت‌افزار اشاره کردید. چالش‌های دیگری هم وجود دارد؟
چالش پول و جذب سرمایه که همه با آن مواجه هستند و از چالش‌های ما هم به‌شمار می‌رود. همچنین چالش کمبود نیروی کار متخصص. در این مدت ۴سال ما کارآموزانی را جذب کردیم تا با کار آشنا شوند، اما بعد از ورود به تیم به‌عنوان نیروی ثابت مهاجرت کردند. تاکنون ۳نفر از تیم ما مهاجرت کرده‌اند.
برای شروع کار استارتاپ گنجه جذب سرمایه داشتید؟
بله. تیرماه سال ۱۴۰۰ که استارتاپ گنجه آماده ورود به بازار بود، از دیجی‌اکسپرس، دیجی‌نکس و صندوق سرمایه‌گذاری دانشگاه تهران سرمایه جذب کردیم.
به‌عنوان سخن پایانی، در مورد برنامه‌ها و تصویری که از آینده استارتاپ گنجه دارید، صحبت کنید.
الان درحال ایجاد محصول جدیدی هستیم. به‌زودی گنجه‌های یخچالی خواهیم داشت. همچنین قرار است گنجه‌هایی برای ساختمان‌های مسکونی ایجاد کنیم. درحال رایزنی و کسب مجوز از شرکت پست هم هستیم تا حملونقل خودمان را داشته باشیم. در نهایت گنجه زیرساختی خواهد بود برای حملونقل در سطح کشور که می‌تواند پلتفرمی برای مدیریت بسته‌های پستی هم باشد.
ربات‌ها به ایران می‌آیند
مدیر توسعه کسبوکار استارتاپ گنجه، معتقد است سرمایه‌گذار باهوش در جهان به ایده‌ها و خلاقیت‌ها توجه می‌کند درصورتی‌که در ایران همه چیز کلاسیک است و نگاه سرمایه‌گذاران هم سنتی است. به همین دلیل نیروی انسانی ارزان در ایران مانع از این می‌شود که به تحول و توسعه کسب‌وکارها توجه شود.
باید پا جای پای آمازون بگذاریم
مدیر توسعه کسبوکار گنجه با توضیح اینکه شرکت‌های بزرگی مانند آمازون و علی‌بابا با جذب سرمایه‌های کلان و تقویت سخت‌افزار توانستند روبات‌ها را جایگزین رانندگان و پیک‌های ارسال‌کننده بسته‌های پستی کنند، از زیرساخت‌های ایران در اینترنت و حملونقل انتقاد می‌کند. او با اشاره به اختلال اینترنتی که اخیرا پیش آمد، می‌گوید: نبود زیرساخت‌های مناسب مانع از سرمایه‌گذاری می‌شود و همین امر هم باعث می‌شود تا در حوزه سخت‌افزار با سطح جهانی فاصله زیادی داشته باشیم. او پیش‌بینی می‌کند که طی ۱۰ سال آینده روبات‌ها به حوزه حملونقل ایران وارد خواهند شد.
او در ادامه درباره فضاهای قابل استفاده گنجه‌ها توضیح داد که دو گام برای استقرار آنها وجود دارد؛ اول فضاهای عمومی مانند خیابان‌ها و پارک‌ها و اساسا فضاهای شهری و دوم مکان‌های خصوصی مانند مراکز تفریحی و تجاری. برای شروع کار، گزینه دوم مناسب‌تر بوده چراکه مذاکره با آنها نتیجه بهتری در بر داشته است.
پرهام کاظمی امنیت گنجه‌ها را تضمین می‌کند و در این زمینه توضیح می‌دهد: پیکی که بسته را قرار می‌دهد، کنترل می‌شود و همه داده‌های گنجه‌ها هم در دیتابیسی اینترنتی ذخیره می‌شوند و امکان دسترسی به آنها مقدور نیست، اما اختلالات شبکه اینترنتی ایران نگران‌کننده است.
وقتی استارتاپ گنجه آغاز شد
پیشینه گنجه که قرار است انقلابی در حملونقل در ایران باشد، به سال ۱۳۹۸ بازمی‌گردد؛ زمانی که ۴ دانشجو از جمله پرهام به پیشنهاد یکی از اساتیدشان تصمیم گرفتند که این استارتاپ را راه‌اندازی کنند. پرهام و دوستانش پیش از گنجه، ۲ استارتاپ دیگر را یعنی پروفسور برای آموزش دانشجویی و روبات پلاتر برای تبدیل عکس به نقاشی ایجاد کردند اما کم‌تجربگی‌شان مانع از ادامه راه شد.
پرهام که درحال حاضر در رشته MBA در مقطع ارشد تحصیل می‌کند، معتقد است که همیشه برای مهاجرت فرصت وجود دارد اما تجربه ایجاد گنجه چیزی است که با مهاجرت هرگز نمی‌توانستند به دست بیاورند.
او و دوستانش پیش از استارتاپ گنجه با حضور در یک رویداد و ایجاد پروژه‌هایی برای تعادل و کنترل خطی مواد مقام اول و سوم را کسب کردند؛ پروژه‌های دانشجویی که از سوی پارک علم و فناوری دانشگاه تهران حمایت می‌شوند و در کارهای بزرگ‌تر و جدی‌تر می‌توانند مورد استفاده قرار گیرند.