در پنل سلامت در رویداد یلداسامیت، بهروز تهرانی بنیان‌گذار زینوم، سعید طاهری بنیان‌گذار دکتر نکست و ژوبین علاقمند مدیرعامل لیان کپیتال به میزبانی اکبر هاشمی به گفتگو پرداختند.
هاشمی: گفتگو را با ژوبین شروع می‌کنیم. در مورد فعالیت‌های لیان کپیتال در حوزه سلامت توضیح می‌دهید؟
علاقمند: از ابتدا حوزه فعالیت لیان کپیتال را حوزه سلامت انتخاب کرده بودیم که حوزه وسیعی است. ما به‌عنوان یک شرکت سرمایه‌گذار بخش خصوصی (Private Equity) بیشتر در شرکت‌های بزرگ و بالغ سرمایه‌گذاری می‌کنیم. در بخش سرمایه‌گذاری خطرپذیر شرکت‌های استارتاپی، تمرکز ما بر سلامت الکترونیک است.
هدف تجاری ما این است که اکوسیستمی را به وجود بیاوریم که بازه کامل زنجیره ارزش سلامت الکترونیک را از جستجوی علائم و نوبت پزشک، تا تکمیل مراحل درمان را پوشش دهد. به وجود آوردن چنین اکوسیستمی در تمام جهان کار پرزحمت و پرریسکی است و برای رسیدن به مرحله سودآوری به زمان و سرمایه زیادی احتیاج دارد.
هاشمی: سعید شما بگویید که وضعیت رشد دکترنکست چطور پیش رفته است؟
طاهری: ما کار دکترنکست را از دو سال پیش شروع کردیم. حالا خوشبختانه ماهانه حدود ۲ میلیون بیمار در پلتفرم دکترنکست ویزیت می‌شوند. برای تقریباً ۱۲ میلیون ایرانی پرونده الکترونیک سلامت داریم که در آن‌ها حدود ۳۶ میلیون ویزیت ثبت شده است. این حجم داده از سلامت مردم، می‌تواند در مسئله پیشگیری از بیماری‌هایی مانند سرطان، دیابت و فشار خون کمک کننده باشد.
هاشمی: آقای دکتر تهرانی، شما در سال‌های اخیر در حوزه لانجویتی فعالیت داشته‌اید. لطفاً درمورد این حوزه و محصولی که مرتبط با آن ارائه می‌کنید توضیح دهید.
تهرانی: درواقع من بنیان‌گذار پیشتاز طب هستم که شرکتی با نزدیک ۲۵ سال سابقه است. ما حدود ۷ – ۸ سال وارد فضای نوآوری شدیم چون فهمیدیم ساختار نظام سلامت می‌تواند با فناوری‌های جدید دچار تغییر شود. بنابراین با تأسیس شتاب‌دهنده وارد اکوسیستم نوآوری شدیم. امروز پیشتاز طب سازمانی است که با روش‌های مختلفی مانند سرمایه‌گذاری، مشارکت، بنیان‌گذاری و تملیک پورتفولیو خود را توسعه و محصولات و خدمات خود را در زمینه سلامت ارائه می‌دهد. یکی از این شرکت‌ها که به نمایندگی از آن اینجا حضور دارم زینوم لانجویتی است که در حوزه Longevity پزشکی تمرکز دارد.
هاشمی: در مورد مفهوم longevity توضیح می‌دهید؟
تهرانی: فکر می‌کنم این مفهوم اولین بار در سال ۲۰۱۳ توسط دیوید سینکلر (David Sinclair) مطرح شد. علم پزشکی ابتدا با طب سنتی شروع شد و سپس طب کلاسیک ابزار و فناوری‌های جدیدی در دستان بشر قرار داد. تمرکز طب کلاسیک روی تشخیص و درمان بیماری‌ها است.
امروزه با فناوری‌هایی که در اختیار داریم، می‌توانیم به جای تشخیص و درمان بر پیشگیری و پیش‌بینی بیماری‌ها تمرکز کنیم. لانجویتی (به معنای دیرپایی و طول عمر) در چنین محدوده‌ای فعالیت می‌کند. امروزه مهم‌ترین بیماری‌هایی که بشر را آزار می‌دهند، بیماری‌های مزمن هستند.
بیماری‌های حاد مانند بیماری‌های عفونی معمولاً به راحتی درمان‌پذیرند اما بسیاری از بیماری‌های ناشی از پیری مانند سرطان‌ها و خیلی از بیماری‌های مزمن، با ابزارهای فناوری موجود قابل پیش‌بینی و پیشگیری خواهند بود. به نظر من لانجویتی عصر جدید علم پزشکی دنیا خواهد بود که سرمایه‌گذاری زیادی را می‌طلبد اما هزینه‌های مردم و دولت‌ها در حوزه سلامت را به شدت کاهش خواهد داد.
هاشمی: آقای علاقمند، مجموعه لیان سرمایه‌گذار مخاطره پذیر (VC) است یا سرمایه‌گذار مخاطره پذیر سازمانی (CVC)؟
علاقمند: لیان یک شرکت سرمایه‌گذاری خصوصی است. تعاریف مختلفی برای Private Equity وجود دارد. ما در لیان سه نوع سرمایه‌گذاری انجام می‌دهیم. یکی از آن‌ها سرمایه‌گذاری رشد (Growth Investment) است که در استارتاپ‌هایی که برند یا محصول خوبی دارند اما برای رشد بهتر نیازمند سرمایه هستند انجام می‌پذیرد.
نوع دوم سرمایه‌گذاری احیا (Turnaround) است که در شرکت‌هایی انجام می‌شود که برند خوبی دارند اما با مسائل خاص مالی و مدیریتی درگیر هستند. نوع سوم سرمایه‌گذاری ما VC است که منحصراً در حوزه سلامت الکترونیک انجام می‌شود. در این حوزه دو روند (ترند) کلی وجود دارد.
یکی از آن‌ها پیشگیری است که به قدری اهمیت دارد که کشور فرانسه وزارت بهداشت را به وزارت پیشگیری و بهداشت تغییر نام داده است. روند دوم درمان شخصی‌سازی شده (Personalized Medicine) است. این روند اشاره به این دارد که مثلاً اگر من و شما یک بیماری مانند دیابت داشته باشیم، لزومی ندارد که درمان ما به صورت یکسان انجام شود.
با پیشرفت علم و ابزارهای هوش مصنوعی هر کسی می‌تواند دارویی دریافت کند که برای او مفیدتر باشد. حوزه سلامت الکترونیک یکی از مهم‌ترین تسهیل‌کنندگان پیشرفت این دو روند است. ما سرمایه‌گذار خطرپذیر شرکتی (CVC) نیستیم و ارتباط ما با گروه‌های کوبل و عبیدی مالی نیست.
هاشمی: به نظر شما هوش مصنوعی تا چه حد در حوزه سلامت نقش دارد؟
طاهری: بگذارید ابتدا به چند آمار اشاره کنم. در آخرین مقاله‌ای که درباره تداخل دارویی در ایران چاپ شده، با بررسی حدود هزار نسخه متوجه شده‌اند که ۸ درصد نسخه‌ها تداخل دارویی ماژور دارند. جالب آن که حتی در پلتفرم ما هم ۳۰ درصد نسخ تداخل دارویی داشته‌اند و پزشک نسخ را اصلاح کرده است.
متوجه شده‌ایم که اکثر تداخلات با سابقه بیمار است و نه خود آن نسخه. همین یک نمونه باعث شد متوجه شویم صرف تشکیل پرونده پزشکی چقدر می‌تواند از داده‌های بیماران استفاده کند. ما با تحلیل داروهای تجویز شده و الگوریتم‌های مبتنی بر هوش مصنوعی توانستیم به تشخیص احتمالی بیماری برسیم.
با تجزیه‌وتحلیل داده‌های ۲۰ میلیون ویزیت در سال ۲۰۲۳ ایران، مشخص شد تقریباً ۶۳ درصد کل ویزیت‌ها مرتبط با بیماری‌های حاد بوده است که اکثر آن موارد سرماخوردگی، کرونا و موارد مشابه هستند. چنین بیماری‌هایی به راحتی درمان شده و ارزش چندانی ندارند. برای ما بیماری‌های مزمن خیلی اهمیت دارند که حدود ۴۰ درصد بیماری‌ها را تشکیل می‌دهد.
حدود ۴۰ درصد بیماری‌های مزمن را هم بیماری‌های قلب و عروق تشکیل می‌دهند. براساس بررسی نسخ پزشکان، ۱۴ درصد مردم ایران مبتلا به دیابت هستند. علاوه بر آن حدود ۳۰ درصد ویزیت‌های پزشکان به بیماری‌های اعصاب و روان مرتبط هستند که افسردگی و اضطراب رایج‌ترین آن‌ها هستند. چنین آمارهایی به استارتاپ و سیاست‌گذاران دید ارزشمندی می‌دهد.
می‌توانیم روند افزایش یک بیماری در جامعه را پیش‌بینی و در آن سرمایه‌گذاری کنیم. ما در حوزه هوش مصنوعی سه کار مهم را در پیش گرفته‌ایم. مرحله اول این که بتوانیم بیماری‌های سنگین‌تر مانند بیماری‌های قلبی و عروقی را پیش‌بینی کنیم. در حال حاضر ما ادعا می‌کنیم که چنین الگوریتمی را داریم که دقت زیادی هم دارد.
ما می‌توانیم با تحلیل وضعیت سلامت بدن افراد، ریسک سکته قلبی و مغزی بیمار را تخمین بزنیم. در صورت تشخیص ریسک بالا برای یک بیمار هم می‌توان توصیه‌های درمانی بهتری به او ارائه داد. علاوه بر این در حوزه سرطان‌ها هم در حال فعالیت هستیم و البته فاصله بیشتری داریم. البته هدف ما تشخیص بیماری نیست و می‌خواهیم در ارجاع به متخصص کمک کنیم. در حال حاضر به نظر من در حوزه فناوری سلامت به کشورهای پیشرفته دنیا نزدیک‌تر هستیم.
هاشمی: در ایران شرایطی وجود دارد که استارتاپ‌ها با صنوف مختلف درگیر می‌شوند. یعنی با استفاده از فناوری‌ها و هوش مصنوعی مشاغل مختلفی با خطر مواجه می‌شوند. با این تفاصیل می‌توانیم بگوییم طولی نخواهد کشید که هوش مصنوعی جایگاه پزشک عمومی را کمرنگ کند. فکر می‌کنید هوش مصنوعی چه مشاغلی را در حوزه پزشکی کمرنگ می‌کند؟
تهرانی: همان طور که دکتر طاهری اشاره کردند، نظارت و ضوابط زیادی در حوزه پزشکی وجود دارد چون مستقیماً با سلامت مردم سر و کار دارد. به همین دلیل حوزه پزشکی در کشورهای پیشرفته نیز سنگین حرکت می‌کند و در نتیجه فاصله ما با آن‌ها کمتر است. در واقع اینطور هم نیست که هوش مصنوعی جایگزین پزشک عمومی شود و شاید مانند یک دستیار قسمتی از وظایف این شغل را بر عهده بگیرد.
به‌هرحال ذهن انسان ظرفیت محدودی دارد و در مقابل کارهای تکراری و خستگی آسیب‌پذیر ظاهر می‌شود. هوش مصنوعی چنین مشکلی ندارد و در آن واحد می‌تواند با هزاران بیمار مصاحبه کند و گزارش آن را به دست پزشکان برساند. اما می‌توان انتظار داشت که بخشی از مشاغل حوزه پزشکی کمرنگ‌تر شود. مثلاً در زمینه تشخیص بیماری از طریق عکس‌برداری، هوش مصنوعی قطعاً بهتر می‌تواند این کار را انجام دهد.
علاقمند: من معتقدم فناوری و هوش مصنوعی قرار نیست انسان‌ها را بیکار کند. مثلاً با آغاز کار اسنپ، خیلی از رانندگان آژانس نگران از دست رفتن شغلشان بودند. اما آیا کسی را سراغ دارید که واقعاً از کار بیکار شده باشد؟ راننده‌های آژانس خودشان وارد اسنپ شدند و چه بسا درآمد بیشتری کسب کردند.
فکر می‌کنم این موضوع درمورد پزشکی هم صادق باشد و هوش مصنوعی به عنوان یک دستیار پزشک، کیفیت عملکرد پزشک را ارتقا دهد. با این وجود طبیعی است که با ورود یک فناوری جدید، مشاغل قدیمی از بین بروند؛ اما این به این معنی نیست که افراد بیکار شوند.
طاهری: معضل اصلی حوزه پزشکی در همه جای دنیا بحث دسترسی (access) است. فشاری که تقاضا روی سیستم‌های درمان مقدماتی یعنی سیستم‌های درمانی مبتنی بر ارجاع وارد می‌کند. در این صورت پزشک عمومی مجبور است هر ۵ دقیقه و حتی هر ۲ دقیقه یک بیمار را ویزیت کند. هوش مصنوعی می‌تواند در غربالگری موارد مختلف بیماری، تشخیص‌های احتمالی و صرفه‌جویی در زمان به پزشک کمک کند و اصلاً بحث جایگزینی نیست.
هاشمی: اشاره شد که داده به سیاست‌گذار کمک می‌کند. آیا سیاست‌گذار به اهمیت داده در تشخیص و برنامه‌ریزی کلان کشور اشراف دارد؟
تهرانی: بله به اهمیت داده آگاه هستند، اما به دلیل نقش غالب دولت در اقتصاد و مداخلات مداوم، توسعه اقتصادی بسیار کند صورت می‌گیرد. در چنین شرایطی بخش خصوصی نمی‌تواند پیشرفت سریعی داشته باشد و شرکت‌های اصطلاحاً خصولتی فرصت بهتری در اختیار دارند. بهتر است دولت دست بخش خصوصی را در موارد مختلف (مثلاً داده) باز بگذارد.
هاشمی: اگرچه بحث داده‌ها در همه کشورها حساسیت دارد، اما چرا در ایران همه چیز به سرعت امنیتی می‌شود و کسی اجازه کار در زمینه داده را پیدا نمی‌کند؟ راه برون‌رفت از این وضعیت چیست؟
علاقمند: اتفاقاً در ایران نسبت به بسیاری از کشورهای اروپایی هم در زمینه سخت‌گیری در برابر استارتاپ‌های جدید وضعیت بهتری داریم. دلیل آن است که در برخی از موارد هنوز ضابطه و قانون خاصی تعیین نشده و می‌توان کارهایی کرد.
اما بنا بر تجربه من در اسنپ، ما انگار با مسئولین با دو زبان متفاوت صحبت می‌کنیم. مثلاً آن‌ها در نظر داشتند محدودیت‌هایی مانند شرط تأهل برای عضویت راننده اعمال کنیم تا امنیت تضمین شود. این کار می‌توانست هفتاد درصد نیروهای ما را کاهش دهد. با این وجود ما به راحتی توانستیم با بحث و گفتگوی سالم، با مسئولین به توافق بیشتری برسیم.
هاشمی: آیا مشابه تجربه شما در اسنپ، در حوزه داده دولت می‌تواند بحث امنیت را به جای تفکرات سنتی و سیاسی به صورت فناورانه تضمین کند؟
طاهری: قطعاً. در مورد داده‌های سلامت حریم خصوصی بسیار اهمیت دارد. اما مثلاً NHS انگلیس که زیرساخت سلامت این کشور را تأمین می‌کند، به سادگی داده‌های سلامت مردم خود را به من ایرانی می‌فروشد و نگران سوءاستفاده نیست؛ چون آن داده‌ها بی‌هویت هستند و تعدادی از موارد خاص را از آن حذف کرده است.
پس در قدم اول باید با هویت‌زدایی از پرونده‌های الکترونیک سلامت از حریم خصوصی افراد صیانت کنیم. قدم دوم رمزنگاری داده‌ها است. پس از تجربه اخیر افشای داده‌های اسنپ‌فود ما می‌توانیم با رمزنگاری داده‌های هویتی خطر افشای آن را از بین ببریم.
هاشمی: فرض کنید حاکمیت این توضیحات را قبول نکند. چه اتفاقی برای کشور می‌افتد؟
طاهری: مثلاً ما به کمک این داده‌ها تداخلات دارویی را کاهش می‌دهیم، به بیمار خدمات دارویی و درمانی ارائه می‌کنیم، اگر این داده‌ها نباشند می‌شود همان نسخه‌های کاغذی. پیشگیری و پیش‌بینی بیماری‌ها علاوه بر کمک به بیمار می‌تواند هزینه‌های سیستم سلامت را کاهش دهد. با سدکردن راه کار با داده‌ها فاصله بیشتری با کشورهای پیشرفته پیدا خواهیم کرد.
علاقمند: یکی دیگر از بخش‌هایی که از عدم استفاده درست از داده‌ها ضربه می‌خورند خود بیمه‌ها هستند. در همه کشورهای جهان شرکت‌های بیمه یکی از مشتریان اصلی شرکت‌های سلامت الکترونیک هستند. چون این داده‌ها با پیشگیری، پیش‌بینی و کاهش هزینه‌ها به خود شرکت‌های بیمه هم کمک می‌کند.
هاشمی: آیا ما امکان توسعه فناوری سلامت کشور به کشورهای منطقه وجود دارد؟
تهرانی: بنا به مشاهده من، کشورهای منطقه در این حوزه‌ها از ما جلوترند. در ایران سرمایه‌گذاری خطرپذیر چندانی در استارتاپ‌ها صورت نمی‌گیرد. در همین حال شاهد سیل مهاجرت نخبه‌ها به کشورهای منطقه هم هستیم.
چنین مسائلی، تهدیدی جدی برای توسعه اقتصادی کشور هستند. به نظر من زیرساخت حوزه سلامت ایران بخصوص درمورد تربیت پزشک بسیار قوی بوده است. اما با این وجود هم من چشم‌انداز خوبی در این حوزه نمی‌بینم.
علاقمند: یکی از بزرگترین مشکلات ما تحریم است. ما در نمایشگاه‌ها حتی نمی‌توانیم بگوییم ایرانی هستیم چون با ما همکاری نمی‌کنند. علاوه بر این کشورهای منطقه فضای سرمایه‌گذاری مناسبی را فراهم می‌کنند که فرار نخبگان را تسریع می‌کنند. ما راهی به جز باز کردن پای سرمایه‌گذار خارجی به ایران نداریم. با فناوری می‌توانیم جلوی دسترسی سرمایه‌گذار خارجی به داده‌های حساس را بگیریم تا مسئله امنیتی هم وجود نداشته باشد.
هاشمی: واقعیت این است که تصیم‌گیرندگان کشوری همین شهروندان ایران هستند و شاید راه برون‌رفت ما گفتگوی سالم با حاکمیت و آشناکردن مسئولان با نوآوری‌ها، مزیت‌ها و راه‌های رفع نگرانی‌های امنیتی باشد.