چنگیز خان و بنیان‌گذاری جهان مدرن

تموچین، ملقب به چنگیز خان، یکی از شخصیت‌های منحصربفرد تاریخ است که از تولد، کودکی، مرگ و آرامگاه وی اطلاعات بسیار محدودی وجود دارد یا اصلاً هیچ نمی‌دانیم، اما نام چنگیز خان مغول، خشونت، قتل و غارت، مرگ و تاراج و بسیاری واژه‌های منفی دیگر را به ذهن متبادر می‌کند.؛ این تمام شناخت ما از این شخصیت پرآوازه‌ی تاریخ نباید باشد. چنگیز خان که بزرگترین فاتح تاریخ به شمار می‌رود، پایه‌گذار جهان مدرن امروزی ما نیز هست.

نخستین نکته درباره‌ی امپراتوری مغول، وسعت قابل توجه آن بود که از شرق چین تا مجارستان امروزی را دربرمی‌گرفت و تنها طی ۲۵ سال این گستره فتح شد. این امپراتوری عظیم که زیر نظر چنگیز خان به وجود آمد، ۳۰ کشور امروزی را شامل می‌شد و سرزمینی به مساحت قاره‌ی آفریقا یا وسعتی بیشتر از مساحت کل مجموع کشورهای ایالات متحده، کانادا و آلاسکا، مکزیک و جزایر کارائیب را دربر می‌گرفت که تماماً با ارتشی یکصد هزار نفری فتح شدند و همچنین سرزمینهای فتح شده توسط مغولان، از کل وسعت امپراتوری روم که طی ۴۰۰ سال بتدریج گسترش یافته بود، گسترده‌تر است. این، نشانه‌ای بارز از توانمندی و قدرت سازماندهی و مدیریت چنگیز خان بود.

چنگیز خان، پایه‌گذار سیستم ارتباطی عظیم و گسترده‌ای با ۱۴۰۰ ایستگاه (که فاصله‌ای حداکثر ۳۰ کیلومتر با یکدیگر داشتند) و متشکل از سوارکارانی ماهر و تندرو با ۵۰هزار رأس اسب بود که با سرعتی شگفت‌آور، اطلاعات و اخبار را منتقل می‌کردند.

همچنین چنگیز خان، منسب‌های فامیلی و نسبت‌های خونی را منسوخ کرد و سیستمی شایسته‌سالارانه را ایجاد کرد و الگوی پیشرفت و ارتقای درجه در ساختار حکومتی را تنها بر دو اصل اساسی مبتنی کرد: «وفاداری» و «شایستگی». در واقع، نزدیکان وی در ساختار حکومتی الزاماً صاحب جله یا مقام نبودند و بسیاری از آنان زندگی اجتماعی عادی داشتند.

امّا چرا چنگیز خان را مؤثر در بنیانگذاری جهان مدرن می‌دانند؟

یکی از بارزترین دستاوردهای وی، اتصال و ارتباط شرق و غرب با یکدیگر بود. تا پیش از ظهور چنگیز خان، آگاهی و اطلاعات کمی بین شرق و غرب وجود داشت، چینی‌ها بسیار کم از اروپا و تمدن‌های مغرب‌زمین می‌دانستند و بالعکس. پس از مرگ تموچین در سال ۱۲۲۷ میلادی، پل‌های دیپلماتیک و تجاری بین شرق و غرب برقرار شد که هنوز نیز وجود دارد و این ارتباطات به واسطه‌ی نگاه هوشمندانه‌ی این سردار اهل استپ‌های مغولستان به موضوع تجارت و مراودات بازرگانی بود که گردش ثروت و فعال بودن چرخه‌ی تجارت را کلیدی می‌دانست. در همین راستا، یکی از اقدامات تأثیرگذار، ایجاد مناطق آزاد تجاری به ویژه در مسیر جاده‌ی ابریشم بود که شهرهایی را به عنوان مناطق آزادِ داد و ستد معرفی کردند و تبادل تکنولوژی و محصولات بین شرق و غرب میسر گردید (از جمله باروت، کاغذ چاپ، قطب‌نما، فرش، نودل، چای و دستاوردهای علمی و پزشکی). این تبادل دانش‌ها و تکنولوژی به ویژه از شرق به اروپا را پایه‌ی نهصت بزرگ رنسانس در جهان غرب می‌دانند.

از دیگر کارهای چنگیز خان مغول، ایجاد معافیت مالیاتی برای اقشاری از جامعه، از جمله پزشکان، معلمان و رهبران مذهبی بود. ممنوعیت برده‌داری، ممنوعیت خرید و فروش زنان و آزادی اعتقادات مذهبی از دیگر موارد مهم در قوانین امپراتوری مغول بود.